Το άρθρο της εβδομάδας

Φιλόδοξες πολιτικές στον τομέα των κλιματικών αλλαγών

Νέο νομοθετικό πακέτο από την ΕΕ

Κορυφαία προτεραιότητα για την ΕΕ είναι η επίτευξη μιας φιλόδοξης διεθνούς συμφωνίας για το κλίμα, που θα καλύπτει τη χρονική περίοδο μετά το 2012, και η οποία θα πρέπει να έχει συναφθεί ως το τέλος του 2009. Οι διαπραγματεύσεις θα ξεκινήσουν σύντομα και εκτιμούμε ότι θα καταλήξουν, έγκαιρα, σε συμφωνία για το κλίμα. Η αξιοπιστία της ΕΕ και η συνέχιση του ηγετικού της ρόλου στις διεθνείς διαπραγματεύσεις θα εξαρτηθούν από την ικανότητά της να εξασφαλίσει πραγματικές περικοπές των εκπομπών στο εσωτερικό της. Η έγκριση της δέσμης μέτρων για το κλίμα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ως τα τέλη της φετινής χρονιάς ή το αργότερο στις αρχές του 2009, έχει ζωτική σημασία. Θα δείξει ότι οι θέσεις που διατυπώνει η ΕΕ στο διεθνές πεδίο υποστηρίζονται από σαφή και συγκεκριμένα μέτρα στο εσωτερικό της. Θα αποδείξει, ακόμη, σε όλα τα κράτη μέλη ότι χωρίς πρόβλημα μπορούν να συμβιβάζονται φιλόδοξες πολιτικές στον τομέα των κλιματικών αλλαγών με την οικονομική ανάπτυξη καθώς και την ενδυνάμωση της οικονομίας και της ανταγωνιστικότητας.

Η δέσμη μέτρων για το κλίμα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας βασίζεται σε δύο βασικές αρχές: αφενός στην αρχή της οικονομικής αποδοτικότητας και αφετέρου στην αρχή της δίκαιης μεταχείρισης. Η δέσμη μέτρων εγγυάται από τη μια πλευρά την επίτευξη των στόχων που τέθηκαν, αλλά παράλληλα παρέχει και τα αναγκαία μέσα και εργαλεία για την ελαχιστοποίηση του κόστους, ενώ λαμβάνει ακόμη πλήρως υπόψη τις διαφορετικές οικονομικές αφετηρίες των κρατών μελών και την ανάγκη για αειφόρο οικονομική ανάπτυξη σε όλη την ΕΕ.

Εμπορία Δικαιωμάτων Εκπομπής

Το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής (ΣΕΔΕ) της ΕΕ είναι και θα παραμείνει- ο βασικός πυλώνας της ευρωπαϊκής πολιτικής για τις κλιματικές αλλαγές. Αποτελεί και το κυριότερο εργαλείο που έχει η ΕΕ στην διάθεσή της για να στρέψει τις επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες. Με βάση και την εμπειρία που αποκομίστηκε ως σήμερα, η προτεινόμενη αναθεώρηση του συστήματος αποσκοπεί στην ενίσχυσή του και στη βελτίωση της αποδοτικότητάς του. Μία από τις κυριότερες αλλαγές που προτείνεται είναι η αντικατάσταση των Εθνικών Σχεδίων Κατανομής από ένα συνολικό ανώτατο όριο εκπομπών στο επίπεδο της ΕΕ, που θα μειώνεται σε ετήσια βάση, γραμμικά, ως το 2020. Αυτός είναι κατά την άποψή της ΕΕ ο πιο πρακτικός αλλά και διαφανής τρόπος ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας του μηχανισμού. Ακόμη, όπως διατείνεται η ΕΕ, διασφαλίζει ίσους όρους ανταγωνισμού σε όλη την ΕΕ. Προβλέπεται επίσης να αναπροσαρμοσθεί το ανώτατο αυτό όριο με αυστηρότερους στόχους μείωσης, μόλις συναφθεί η διεθνής συμφωνία. Περαιτέρω εναρμόνιση σχετικά με την κατανομή των δικαιωμάτων εκπομπής θα υπάρξει μέσω κανόνων που θα ισχύουν σε όλη την ΕΕ. Με τον τρόπο αυτόν θα αποφευχθούν στρεβλώσεις στην εσωτερική

αγορά και υπάρχει η δυνατότητα επίτευξης των στόχων μείωσης εκπομπών με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Η δεύτερη μεγάλη καινοτομία στον αναθεωρημένο μηχανισμό εμπορίας αφορά στην δημοπράτηση, που καθίσταται πλέον το κυριότερο μέσο για την κατανομή των δικαιωμάτων.

Αναμένεται ότι από το 2013 θα υπάρχει καθολική εφαρμογή των δημοπρατήσεων στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής. Για τις υπόλοιπες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, προβλέπεται η βαθμιαία καθιέρωση των δημοπρατήσεων, ώστε να τους δοθούν τα αναγκαία χρονικά περιθώρια προσαρμογής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα αποφεύγεται πλέον και η δημιουργία ξαφνικών, απροσδόκητα υψηλών κερδών για επιχειρήσεις. Τα κέρδη, αντιθέτως, θα μεταφέρονται στους εθνικούς προϋπολογισμούς και θα αποτελέσουν θετικό μοχλό για τη στροφή προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Με βάση την αρχή της δίκαιης μεταχείρισης, θα παραχωρηθούν στα κράτη μέλη με χαμηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ, μεγαλύτερα έσοδα από τα δικαιώματα δημοπράτησης.

Οι χώρες αυτές θα εξασφαλίσουν πρόσθετους πόρους που θα υποβοηθήσουν

αφενός την στροφή των επενδύσεων σε λύσεις χαμηλών εκπομπών άνθρακα και αφετέρου θα συντελέσουν στην μείωση των πιθανών οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων που θα επιφέρει ενδεχομένως η πολιτική για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών.

Ανησυχίες

Έχουν εκφρασθεί ανησυχίες σχετικά με τον κίνδυνο που δημιουργείται για τη μετεγκατάσταση βιομηχανιών σε χώρες όπου δεν υπάρχουν καταναγκασμοί και περιορισμοί ως προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Ακόμη έχουν διατυπωθεί ανησυχίες για τη μείωση της ανταγωνιστικότητας. Υπάρχει γενική συναίνεση ότι ορισμένοι ενεργοβόροι κλάδοι της οικονομίας που δραστηριοποιούνται πλέον σε μια πολύ ανταγωνιστική διεθνή αγορά, δεν είναι σε θέση να μετακυλήσουν το κόστος στον καταναλωτή. Σε περίπτωση που οι ανταγωνιστές των επιχειρήσεων αυτών δεν υπόκεινται σε ανάλογους περιορισμούς ως προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, τότε οι κλάδοι αυτοί διατρέχουν τον κίνδυνο να απολέσουν σημαντικά μερίδια αγοράς. Πέρα από αυτό, μπορεί να υπάρξουν και σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Με στόχο να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις, προτείνεται μια σαφή διαδικασία παρακολούθησης εφαρμογής υποχρεώσεων. Πρώτα από όλα, πρέπει να προσδιορισθούν με αντικειμενικό τρόπο οι κλάδοι εκείνοι που αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο μετεγκατάστασης σε χώρες που δεν έχουν περιορισμούς ως προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Η Επιτροπή θα εξετάσει προσεκτικά το θέμα αυτό και το 2010 θα καταρτίσει κατάλογο με τους πιο ευάλωτους τομείς και υποτομείς της οικονομίας.

Επόμενο βήμα θα είναι η επαναξιολόγηση της κατάστασης με βάση

το αποτέλεσμα των διεθνών διαπραγματεύσεων, συμπεριλαμβανομένων και των τυχόν τομεακών συμφωνιών που θα έχουν συναφθεί εντωμεταξύ. Με βάση την αξιολόγηση αυτή, η Επιτροπή θα υποβάλει έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο ως το 2011, και θα προτείνει ενδεδειγμένα μέτρα αν είναι αναγκαίο. Τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την αναπροσαρμογή των δωρεάν παραχωρούμενων δικαιωμάτων εκπομπής, σε ποσοστό ακόμη και 100%, ή την ένταξη των εισαγωγέων στο ΣΕΔΕ, ή και

συνδυασμό των δύο αυτών δυνατοτήτων. Για τους κλάδους που δεν καλύπτονται από το ΣΕΔΕ, όπως οι μεταφορές, τα κτίρια ή η γεωργία, οι εθνικοί στόχοι βασίζονται στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και κυμαίνονται ανάμεσα στο μείον 20% και το συν 20%. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν σοβαρές προσπάθειες, με δεδομένο ότι ο ρυθμός αύξησης των εκπομπών πρέπει να μειωθεί σε όλα τα κράτη. Οι εκπομπές θα πρέπει να μειωθούν γραμμικά στο διάστημα μεταξύ του 2013 και του 2020.

Βεβαίως, θα επιτραπεί κάποια ευελιξία από την μια χρονιά στην άλλη

Οι ευέλικτοι μηχανισμοί του Κιότο

Ένα κοινό στοιχείο ανάμεσα στην πρόταση για το ΣΕΔΕ και την πρόταση για τους κλάδους της οικονομίας εκτός ΣΕΔΕ, που αντανακλά τόσο την ευελιξία όσο και την οικονομική αποδοτικότητα : είναι η χρήση των ευέλικτων μηχανισμών του Κιότο, δηλαδή των μηχανισμών καθαρής ανάπτυξης και κοινής εφαρμογής (ΜΚΑ και ΜΚΕ). Είναι γεγονός ότι οι μηχανισμοί αυτοί μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη μεταφορά καθαρής τεχνολογίας. Ωστόσο, πρέπει να διαχειριστεί με προσεκτικό τρόπο η εισροή στο σύστημα των δικαιωμάτων που δημιουργούνται από τους μηχανισμούς αυτούς, έτσι ώστε να δοθούν τα αναγκαία κίνητρα για καινοτομία στην Ευρώπη και να επιτευχθούν οι στόχοι τόσο για μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου όσο και για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, η Επιτροπή προτείνει την καθιέρωση ανωτάτου ορίου στη χρήση δικαιωμάτων από ΜΚΑ και ΜΚΕ, σε επίπεδα ανάλογα με τα σημερινά ισχύοντα στο πλαίσιο του ΣΕΔΕ.

Παράλληλα, όμως, στέλνεται και μήνυμα στα άλλα κράτη, ότι δηλαδή

η ΕΕ είναι έτοιμη να επιτρέψει μεγαλύτερη χρήση τους, μόλις συναφθεί η διεθνής συμφωνία. Στην πρόταση της ΕΕ προβλέπεται ακριβώς ότι το όριο χρήσης δικαιωμάτων από ΜΚΑ και ΜΚΕ θα αυξηθεί σημαντικά μετά τη σύναψη της διεθνούς συμφωνίας. Ο διαχωρισμός μεταξύ των μειώσεων εκπομπών για τους τομείς που υπάγονται στο σύστημα εμπορίας και για εκείνους που δεν υπάγονται σε αυτό, έχει γίνει καθαρά με βάση την οικονομική αποδοτικότητα. Συνεπεία τούτου, ο υπαγόμενος στο ΣΕΔΕ τομέας αναμένεται να αποφέρει μειώσεις εκπομπών 21%, ενώ ο τομέας που δεν υπάγεται στο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων πρέπει να επιτύχει μείωση 10% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005.

Ορυκτά καύσιμα

Τα ορυκτά καύσιμα θα εξακολουθήσουν να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας, τουλάχιστον σε ένα μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Έτσι η πρόταση για την δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (ΔΑΑ) μπορεί να αποτελέσει πολύ σημαντική συμβολή. Απαιτούνται όμως και οι κατάλληλες περιβαλλοντικές ρυθμίσεις και διασφαλίσεις. Η πρόταση της Επιτροπής δημιουργεί το αναγκαίο νομοθετικό πλαίσιο για την ασφάλεια και προστασία της αποθήκευσης.

Σχετικά με τα βιοκαύσιμα όταν πέρσι συμφωνήθηκε ο στόχος του

10%, τονίστηκε συγχρόνως πολύ καθαρά ότι η παραγωγή των βιοκαυσίμων πρέπει να είναι βιώσιμη. Η διάσταση αυτή έχει μεγάλη σημασία. Για αυτό, άλλωστε, στην πρόταση για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν περιληφθεί και κριτήρια βιωσιμότητας. Τα κριτήρια αυτά αποτελούν τις ελάχιστες εκείνες διασφαλίσεις που μας επιτρέπουν να πούμε ότι θα αποφευχθούν μη αποδεκτές περιβαλλοντικές συνέπειες.

Σημαντική εξέλιξη είναι ότι τα κράτη μέλη συμφώνησαν να συγκροτήσουν ομάδα εργασίας ad hoc για την μελέτη του ζητήματος αυτού, με βάση την πρόταση για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, λαμβάνοντας όμως υπόψη και την σημασία που έχει και η οδηγία για την ποιότητα των καυσίμων. Με τον τρόπο αυτό θα διασφαλιστεί η αναγκαία συνοχή και συμβατότητα μεταξύ των δύο αυτών νομοθετικών πράξεων.

Η δέσμη μέτρων για το κλίμα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

αποτελείται από ένα σύνολο προτάσεων στενά συνδεδεμένων μεταξύ

τους. Και έχει μεγάλη σημασία η ολιστική αντιμετώπισή τους.

Στη δέσμη μέτρων επιτυγχάνεται μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην

ανάγκη διασφάλισης των φιλόδοξων στόχων της ΕΕ ως προς το κλίμα,

στην ανάγκη επιμερισμού κατά δίκαιο τρόπο του κόστους, και στην

ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών βιομηχανιών.

Άρθρο του κ. Μεσημέρη Θ. στο Ενημερωτικό Δελτίο # 116, 2008 του ΕΤΕΚ