Ψηφιακή Κρήτη

Ένα σύνολο πολιτισμικών πληροφοριών για την Αρχαιολογία, το Περιβάλλον, την Ιστορία, την Τέχνη και τη Μουσική της Κρήτης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα διατίθενται πλέον στο ευρύ κοινό μέσω του δικτυακού τόπου «Ψηφιακή Κρήτη: Μεσογειακές Πολιτισμικές Διαδρομές» Οι βάσεις δεδομένων και οι δικτυακός τόπος υλοποιήθηκαν από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας.

Οι επισκέπτες μπορούν να περιηγηθούν στην Κρήτη μέσω ενός Ψηφιακού Αρχαιολογικού Ατλαντα, που περιλαμβάνει σειρά χαρτογραφικών εφαρμογών και εικονική πλοήγηση σε τρισδιάστατο μοντέλο του νησιού, να αντλήσουν πληροφορίες για τα έργα δυτικής τέχνης στην Κρήτη την εποχή της Βενετοκρατίας, τα οθωμανικά μνημεία και την κατοίκηση στην Κρήτη την εποχή των Οθωμανών, την ιστορία των κρητικών πόλεων γύρω στα 1900, το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, καθώς και να διανύσουν ψηφιακές "μουσικές διαδρομές" στην Κρήτη.

Πρόκειται για ένα πληροφοριακό σύστημα για την ανάδειξη σε ψηφιακή μορφή και τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κρήτης, από την προϊστορική εποχή μέχρι τους νεότερους και σύγχρονους χρόνους. Αν και το μεγαλύτερο τμήμα των βάσεων δεδομένων είναι διαθέσιμο μέσω του Διαδικτύου, ακόμη περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιμες μέσω της Μονάδας Ψηφιακής Τεκμηρίωσης που βρίσκεται στις εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (Μελισσηνού και Νικηφόρου Φωκά 130, Παλιά Πόλη Ρεθύμνου).

Η Ψηφιακή Κρήτη αποτελείται από τα ακόλουθα πληροφοριακά συστήματα: α) Ψηφιακός Αρχαιολογικός Aτλαντας της Κρήτης, β) Η Δυτική Τέχνη στην Κρήτη την εποχή της Βενετοκρατίας, γ) Η Κρήτη κατά την οθωμανική περίοδο, δ) Η ιστορία των πόλεων της Κρήτης στους νεότερους χρόνους, ε) Το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (Ελ Γκρέκο), στ) Μουσικές Διαδρομές.

Ψηφιακός Αρχαιολογικός Aτλαντας της Κρήτης

Πρόκειται για μια βάση δεδομένων με αρχαιολογικές, γεωγραφικές και περιβαλλοντικές πληροφορίες για την Κρήτη από την προϊστορική εποχή έως και τη ρωμαϊκή περίοδο, με τη χρήση της τεχνολογίας των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) και της Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης. Η γεωγραφική βάση δεδομένων περιλαμβάνει ακριβείς συντεταγμένες των θέσεων, περιβαλλοντικές πληροφορίες και συνοπτικό κατάλογο των σημαντικότερων ευρημάτων.

Το υπόβαθρο του ηλεκτρονικού χάρτη αποτελείται από δορυφορικές απεικονίσεις της περιοχής, ψηφιοποιημένους τοπογραφικούς, γεωλογικούς, περιβαλλοντικούς χάρτες και θεματικούς χάρτες των σημαντικότερων νεότερων οικισμών και πόλεων.

Η Δυτική Τέχνη στην Κρήτη την εποχή της Βενετοκρατίας

Η ενότητα για τη Δυτική Τέχνη στην Κρήτη έχει στόχο να ερευνήσει τα κατάλοιπα και τις μαρτυρίες για έργα τέχνης που υπήρχαν ή και δημιουργήθηκαν κατά τους τεσσεράμισι αιώνες της βενετικής κυριαρχίας στην Κρήτη, και να συγκεντρώσει πληροφορίες για τη δραστηριότητα Ευρωπαίων καλλιτεχνών στο νησί. Η ιδιαιτερότητα του εγχειρήματος έγκειται στο ότι το μεγαλύτερο μέρος του υλικού δεν υπάρχει πια ή έχει αλλοιωθεί σε βαθμό που δύσκολα αναγνωρίζεται. Ο μεγαλύτερος αριθμός των κτιρίων και ο διάκοσμός τους εξαφανίστηκαν. Διατηρήθηκε όμως ένας μικρός αριθμός έργων της αρχιτεκτονικής, σημαντικά αλλοιωμένων, και μέρος μόνο της αρχιτεκτονικής γλυπτικής που τα κοσμούσε. Επίσης, σώζονται πλούσιες αρχειακές μαρτυρίες και πληροφορίες από πολλών ειδών γραπτές πηγές, που επιτρέπουν να προσεγγιστεί έμμεσα το αντικείμενο της έρευνας.

Για την οργάνωση αυτού του υλικού, πραγματοποιήθηκε η καταγραφή και φωτογράφιση των έργων γλυπτικής και λιθοξοϊκής (13ος - 17ος αιώνας), ενώ συγκεντρώθηκαν γραπτές πηγές αναφορών σε έργα ζωγραφικής και γλυπτικής δυτικής προέλευσης που όμως δεν σώζονται μέχρι σήμερα.

Η Κρήτη κατά την οθωμανική περίοδο

Στα μέσα του 17ου αιώνα, μετά από έναν μακροχρόνιο πόλεμο (1645-1669), η βενετική Κρήτη περιήλθε στα χέρια των Οθωμανών. Η οθωμανική κατάκτηση του νησιού επέφερε μια σειρά από αλλαγές στην οικονομία, την κοινωνική οργάνωση και την πολιτιστική φυσιογνωμία της Κρήτης. Μια σημαντική παράμετρος αυτών των αλλαγών υπήρξε το γεγονός ότι στη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου αναπτύχθηκε στο νησί μια σημαντική κοινότητα μουσουλμάνων, κατά κύριο λόγο μέσω εξισλαμισμών ντόπιων κατοίκων.

Στόχος αυτής της συλλογής πολιτισμικών πληροφοριών είναι η ανάδειξη όψεων αυτής της παράδοσης, που εξέλιπε στην Κρήτη μετά την ολοκληρωτική αποχώρηση των μουσουλμάνων από το νησί με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1924, αλλά συνεχίζει να αποτελεί, κυρίως μέσω των σωζόμενων οθωμανικών μνημείων, ένα υπαρκτό πολιτισμικό απόθεμα για το νησί.

Η συλλογή που παρουσιάζεται στον δικτυακό τόπο, σε μορφή βάσεων δεδομένων πολιτισμικών πληροφοριών, στηρίζεται στην αποδελτίωση βιβλιογραφικών πληροφοριών από το Πρόγραμμα Τουρκικών Σπουδών του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών.

Η ιστορία των πόλεων της Κρήτης στους νεότερους χρόνους

H ενότητα για την Κρήτη στους νεότερους χρόνους περιλαμβάνει 4 βάσεις δεδομένων σε μια προσπάθεια ώστε βασικές πηγές της ιστορίας της Κρήτης να γίνουν σε όλους προσβάσιμες. Στην Ψηφιακή Κρήτη δόθηκε έμφαση σε πηγές που αναδεικνύουν εντονότερα και τους μουσουλμάνους και τους χριστιανούς κατοίκους του νησιού, για να ερευνηθούν κοινά ή διαφορετικά προβλήματα των δύο πληθυσμών, οι μεταξύ τους σχέσεις και πως μεταβάλλονται στον χρόνο, όταν την τουρκική κυριαρχία διαδέχεται η αυτονομία και στη συνέχεια η ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος, με κατάληξη την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Στην 1η βάση αξιοποιούνται τα χιλιάδες δελτία που συνέταξε η "Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων του Νομού Ρεθύμνης" και στα οποία καταγράφεται η ακίνητη περιουσία Τουρκοκρητικών της πόλης του Ρεθύμνου και της ευρύτερης επαρχίας οι οποίοι εγκατέλειψαν την Κρήτη λόγω της ανταλλαγής. Τα ονόματα των ιδιοκτητών, παλαιών και νέων, τα επαγγέλματά τους, η αξία των ακινήτων, προσθέτουν πολύτιμα στοιχεία για ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, ώστε να μπορούν να διατυπωθούν υποθέσεις για κοινωνικές ιεραρχίες.

Η 2η βάση που αναδεικνύει συστηματικότερα τους μουσουλμάνους και τους χριστιανούς της περιοχής Ρεθύμνου, αφορά την καταγραφή σε ηλεκτρονική μορφή ευρετηρίων τριών συμβολαιογράφων της πόλης του Ρεθύμνου και ενός της επαρχίας Μυλοποτάμου του νομού Ρεθύμνου. Οι πληροφορίες που αντλούνται με λέξεις κλειδιά από τις περιλήψεις, επιτρέπουν μια πρώτη γνώση για βασικές παραμέτρους της κοινωνικής ζωής: οικονομικές σχέσεις, συγκρότηση περιουσιών, οικογενειακές στρατηγικές, κοινωνική διαφοροποίηση, στάσεις απέναντι στη ζωή και το θάνατο, και άλλα.

Στην 3η βάση εξετάζεται η κοινωνική διαστρωμάτωση των πόλεων της Κρήτης. Καταχωρήθηκαν σε ψηφιακή βάση δεδομένων όσα στοιχεία περιέχονται σε επαγγελματικούς οδηγούς των ετών 1911 και 1920, για τις ποικίλες αρχές του νησιού (διοικητικές, δικαστικές, στρατιωτικές), για τα δημόσια και δημοτικά "καταστήματα" και κυρίως για τα επαγγέλματα των κυριότερων πόλεων της Κρήτης. Στην 4η ψηφιακή βάση καταχωρήθηκαν περισσότεροι από 1000 τίτλοι δημοσιεύσεων που αναφέρονται κυρίως στις πόλεις της Κρήτης τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Τα περισσότερα λήμματα είναι άρθρα σε κρητικά περιοδικά και σχετικούς με την Κρήτη συλλογικούς τόμους. Τα θέματα που περισσότερο συναντώνται αφορούν τις κρητικές επαναστάσεις και τη μάχη της Κρήτης.

Το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (Ελ Γκρέκο)

Στο κέντρο "Δομήνικος Θεοτοκόπουλος" του Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών/ΙΤΕ έχουν δημιουργηθεί μια φωτοθήκη και μια τράπεζα δεδομένων για τη μελέτη και κατάταξη του έργου του καλλιτέχνη (α. αυθεντικά έργα, β. έργα εργαστηρίου, γ. έργα που αποδίδονται σ' αυτόν). Έχουν συγκεντρωθεί σε ηλεκτρονική μορφή και παρουσιάζονται οι απόψεις 8 μελετητών του έργου του Γκρέκο, όπως παρουσιάζονται στις σχετικές μονογραφίες τους.

Χάρη στο ερευνητικό έργο "Ψηφιακή Κρήτη", έγινε δυνατή η ψηφιοποίηση όλου του φωτογραφικού υλικού και η ηλεκτρονική τεκμηρίωση των έργων του Θεοτοκόπουλου, καθώς και των σχολίων των μελετητών του σε μια ενιαία βάση δεδομένων, όπου κανείς μπορεί να αναζητήσει σε διάφορα πεδία πληροφορίες για τα έργα του καλλιτέχνη, καθώς και για το υλικό που διαθέτει το Κέντρο. Στον δικτυακό τόπο παρουσιάζεται ενδεικτικά το υπόδειγμα μιας ολοκληρωμένης εγγραφής.

Μουσικές Διαδρομές

Η εφαρμογή "Μουσικές Διαδρομές" αναδεικνύει το εθνογραφικό πρωτογενές εμπειρικό υλικό του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών που συγκεντρώθηκε μέσω της επιτόπιας έρευνας στην Κρήτη κατά τα έτη 1998 - 2006, στο πλαίσιο δύο ερευνητικών έργων στο αντικείμενο της Εθνομουσικολογίας (Θαλήτας: Η βιολιστική παράδοση στην κρητική δημοτική μουσική και Crinno Music II: Η μουσική παράδοση της λύρας στην κρητική δημοτική μουσική του Ν. Ρεθύμνης).

Από τα έργα αυτά προέκυψαν, μεταξύ άλλων, 109 πολύωρες προγραμματισμένες ημι-δομημένες συνεντεύξεις με ερασιτέχνες και επαγγελματίες μουσικούς. Επιπλέον, μέσω των σχετικών συνδέσμων στους δικτυακούς τόπους του Θαλήτα και του Crinno Music II o επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει: α) το ποιητικό κείμενο όλων των ηχογραφημένων μελωδιών, το οποίο μάλιστα παρουσιάζεται έτσι ώστε να αναδεικνύεται η μορφολογία των σκοπών και η σχέση λόγου?μέλους και β) το βιντεοσκοπημένο υλικό του

Πηγή: Ψηφιακές περιηγήσεις στην Αρχαιολογία, την Ιστορία και το Περιβάλλον της Κρήτης